خاڵبەندی
هێماکانی خاڵبەندی (punctuation marks) کۆمەڵێک نیشانەی تایبەتن کە بە ڕێکەوتن لەنێوان نووسەران و خوێنەران دادەنرێن و خوێندنەوەی دەق ڕوونتر و ئاسانتر دەکەن. لە خاڵبەندی بۆ ئەلفوبێی عەرەبیی کوردیدا هەر ئەو نیشانانە بە کار دەهێنرێن کە لای نووسەرە عەرەبەکان باوە و ڕەچاویان دەکەن. خشتەی خوارەوە پوختەی نیشانەکانی خاڵبەندیی کوردی و شوێنەکانی بەکارهێنانیان نیشان دەدات.
هێماکان
| هێما |
ناوی هێما |
بەکارهێنان |
| . |
خاڵ |
- کۆتایی ڕستەیەکی تەواو و سەربەخۆ
- لەدوای پیتەکانی کورتکردنەوە وەک «پ.د.ک»
|
| ، |
بۆر (کۆما، کۆماو، فاریزە) |
- ڕاوەستان و هەناسەدانی خوێنەر:
- لەنێوان پارچەکانی بابەتێک وەک «من، تۆ، ئەو»
- لەدوای بانگ کراو
- لەنێوان ڕستەی مەرج و سوێند و وەڵامەکانیان
- لەنێوان دوو ڕستە کە مانایان پەیوەندیدارە
|
| ؛ |
خاڵبۆر (کۆما/کۆماوی خاڵدار/خاڵ لەژێر) |
- ڕاوەستان و هەناسەدانی خوێنەر:
- لەنێوان ڕستەیەکی درێژدا بۆ بەرگری لە سەرلێشێوانی خوێنەر
- لەنێوان دوو ڕستە کە دووەمیان هۆی یەکەمیانە
- دوو ڕستە کە دووەمیان ئاکامی یەکەمیانە
|
| : |
جووتخاڵ (دووخاڵ) |
- بۆ ڕوونکردنەوە لەنێوان قسە و گوتراوەکاندا
- بۆ ڕوونکردنەوەی شتێک و بەشەکانی
- بۆ ڕوونکردنەوەی بابەتێک و نموونەکانی
- بۆ ڕوونکردنەوەی گوتەی پێشووی
|
| ؟ |
نیشانەی پرس (پرسیار) |
- کۆتایی ڕستەی پرسیار کە خوێنەر دەنگی بە شێوەی پرسیار دەرببڕێت.
|
| ! |
نیشانەی سەرسوڕمان (سەرسامی، هەڵچوون) |
- نیشانەی هەڵچوون لە کۆتایی ڕستەیەکدا کە هەست و سۆزێکی بەرپا کردبێت.
|
| - |
تەقەڵ (هێڵ) |
- پێش گوزارەی ڕستەیەک کە لە نیهادەکەیەوە دوور کەوتبێتەوە
- لەنێوان ژمارە و ژمێرراو
- جیاکردنەوەی قسەکانی دوو وتووێژکەر کە ناویان ناهێنرێت
|
| ( ) |
کەوانە |
- باوەش دەکات بە بەشێکی ڕستەدا کە ڕۆڵی سەرەکی نییە و یەکێکە لەمانە:
- دەستەواژەیەکی ڕاڤەکەر
- ڕستەی دڵنیاکەر
- ڕستەی لابەلا
|
| «» |
جووتەکەوانەی بچووک (کەوانەی دووتایی، جووتکەوانە) |
- جیا کردنەوەی دەقی وەرگیراو لە قسەکانی دیکەی نووسەر
- سەرنجڕاکێشان بۆ دەربڕینی گرینگی
|
| ... |
سێخاڵ (فڕێدان) |
- فڕێدانی بەشێکی دەقێکی ڕوونووسکراو یان دەقێکی سانسۆرکراو
|
| [ ] |
کەوانەی گۆشەدار |
- باوەش دەکات بە بەشێک کە زیاد کراوە بە ئەسڵی وەرگێڕاندا
- باوەش دەکات بە شرۆڤەیەک لە شانۆنامەدا
|
| / |
هێڵی لار |
- جیاکردنەوەی ڕۆژ و مانگ و ساڵ
- جیاکردنەوەی میسراع یان دێڕەکانی شیعر
- دوو وشەی هاوتا (وەک دوورین/دروون)
- باوەش دەکات بە فۆنەتیکی وشەدا (کورد /kurd/)
|
خاوێنکردنەوەی ئۆتۆماتیکی خاڵبەندی
نیشانەکانی خاڵبەندیی کوردی لە ڕوانگەی بۆشایی چەپ و ڕاستیانەوە دەبن بەم بەشانەوە:
| هێماکان |
مەودای چەپ و ڕاستیان |
شێوازی خاوێنکردنەوە |
| ، : ؛ ؟ ! ... ) » ] } |
دەلکێن بە وشەی پێشوویانەوە بەڵام بە بۆشایییەک لە وشەی پاشیان جیا دەکرێنەوە |
ئەگەر بۆشایی لە پێشیاندا هاتبێت لا دەبرێت و ئەگەر لە پاشیان بۆشایی نەبێت زیاد دەکرێت. |
| ( « [ { |
دەلکێن بە وشەی پاشیان بەڵام بە بۆشایییەک لە وشەی پێشیان جیا دەکرێنەوە |
ئەگەر بۆشایی لە پاشیاندا هاتبێت لا دەبرێت و ئەگەر لە پێشیان بۆشایی نەبێت زیاد دەکرێت |
| . |
لەدوای پیتەکانی کورت کردنەوە وەک «پ.د.ک» دەلکێت بە پاش و پێشیەوە و لە حاڵەتەکانی تر دا دەلکێت بە وشەی پێشیەوە |
ئەگەر پێش و پاشی یەک پیتی تەنها هاتبێت دەلکێت بە پاش و پێشەوە ئەگەرنا وەک دەستەی یەکەم خاوێن دەکرێتەوە |
| / |
باوەش دەکات بە فۆنەتیکی لاتیندا بەڵام لە حاڵەتەکانی تر دا دەلکێت بە پاش و پێشیەوە |
ئەگەر پێش و پاشی ژمارە یان پیتی کوردی بێت دەلکێت بە هەردوو لاوە. بەڵام لە حاڵەتەکانی تردا باشتر وایە دەستکاری نەکرێت و وەک خۆی بمێنێتەوە کە بە چاودێرییەوە خاوێن بکرێتەوە. |
| - |
دەلکێت بە ژمارەی پێشیەوە بەڵام دەلکێت بە وشەی پاش خۆی لە کاتی جیا کردنەوەی گوزارەی دوور خراودا |
دەلکێت بە ژمارەی پێشیەوە بەڵام دەلکێت بە وشەی پاش خۆی لە کاتی جیا کردنەوەی گوزارەی دوور خراودا. |
زانیاریی زۆرتر